Próchnica stara jak świat
Próchnica trawiła zęby gryzoni już ponad 2,5 miliona lat temu – wykazali polscy paleontolodzy, którzy na trzonowcu popielicy zauważyli ślady stanu chorobowego wraz ze szczątkami bakterii. To jedyny taki przypadek opisany dotąd w literaturze.
Interesujący dla badaczy przypadek dotyczy zęba popielicy plioceńskiej – małego gryzonia, żyjącego ponad 2,5 mln lat temu, czyli w epoce geologicznych dziejów Ziemi zwanych Pliocenem. Na terenie dzisiejszej Polski stale wynoszone były wówczas Karpaty i Sudety, powstawały systemy rzeczne.
– Wszystko wskazuje na to, że plioceńskie popielice były bardzo podobne do współczesnych, małych leśnych zwierząt, przypominających krzyżówkę myszy z wiewiórką (na zdjęciu). Głównie żywiących się owocami i twardymi nasionami, np. orzechami. Jak na niewielkie gryzonie popielice żyją długo, bo nawet 9 lat – mówi dr Paweł Bącal, który kieruje Laboratorium Mikroskopii Elektronowej w Instytucie Paleobiologii PAN.
Jest jednym z autorów publikacji poświęconej badaniom zęba popielicy plioceńskiej.
Opisywany ząb odnaleziono w połowie XX wieku na stanowisku paleontologicznym Węże niedaleko Działoszyna w woj. łódzkim. Skatalogowano go, ale na przebadanie czekał kilka dekad. Przed kilku laty pod lupę wziął go doktorant Michał Czernielewski wraz z dr. Pawłem Bącalem i dr. hab. Błażejem Błażejowskim.
– Jego wyjątkowość polega na tym, że zawiera nie tylko ślady stanu chorobowego (ubytek próchnicowy obejmujący szkliwo i dentynę), ale też prawdopodobnie skamieniałości patogenów odpowiedzialnych za jego wywołanie (bakterie). Jest to jedyny taki znany nam przypadek w zapisie kopalnym. Wyjątkowe jest też to, że jest to najstarszy kopalny ząb gryzonia dotknięty próchnicą – wskazał Michał Czernielewski.
Ząb trzonowy (wielkości czubka ołówka) został zbadany przy użyciu różnych technik i metod m.in. mikrotomografii komputerowej oraz skaningowej mikroskopii elektronowej.
– Na tej podstawie stwierdziliśmy występowanie w ubytku skamieniałych mikroorganizmów, przypominających współczesne bakterie próchnicowe. Przypuszczalnie są to ślady stanu chorobowego wraz ze szczątkami drobnoustrojów chorobotwórczych – tłumaczą naukowcy i dodają, że choć zęby z próchnicą są znane nauce, to znajdywane są niezwykle rzadko.
(oprac. jkg)
